Bầu trời sao mùa thu nổi bật với chòm sao Phi Mã, các chòm sao hoàng gia và các chòm sao hoàng đạo như Ma Kết, Bảo Bình, Song Ngư,…
1 – Tam giác mùa hè
Mùa hè vừa rồi, chúng ta đã được chiêm ngưỡng “Tam giác mùa hè” tuyệt đẹp được tạo thành bởi ba ngôi sao Ngưu Lang, Chức Nữ và Thiên Tân lần lượt thuộc ba chòm sao Đại Bàng, Thiên Cầm và Thiên Nga rồi đúng không nào! Những ngày thu này, hình tam giác đặc biệt ấy vẫn xuất hiện từ giữa bầu trời và lặn dần về phía tây.
Tam giác mùa hè
2 – Các chòm sao hoàng gia
Bây giờ chúng ta sẽ tìm hiểu một số chòm sao đặc trưng của mùa thu và trước mắt là các chòm sao hoàng gia nhé! Đó là các chòm sao: Thiên Vương (vua), Thiên Hậu (hoàng hậu), Tiên Nữ (công chúa) và Anh Tiên (phò mã, tức là chồng của Tiên Nữ).
Bạn hãy nhìn lên bầu trời phía bắc, trong số nhiều ngôi sao mờ ấy, bạn hãy chú ý đến các ngôi sao tạo với nhau thành hình chữ M. Đó là các ngôi sao sáng trong chòm sao Thiên Hậu đấy!
Chòm sao Thiên Hậu
Chúng ta đã biết cách nhận biết phương hướng bằng nhóm sao Bắc Đẩu để tìm ngôi sao Bắc Cực rồi đúng không nào! Vậy giờ khi nhóm sao Bắc Đẩu đã lặn xuống, chúng ta sẽ để cho nhóm sao Bắc Đẩu nghỉ ngơi và dùng nhóm sao Thiên Hậu để thay thế nhiệm vụ đó của nó.
Để dễ nhớ, chúng ta cùng nhau quy ước thứ tự năm ngôi sao này là 1, 2, 3, 4, 5 theo thứ tự từ trái qua phải như trong hình vẽ dưới đây nhé! Sau đó, bạn hãy kẻ một đường thẳng vuông góc với đường thẳng chứa ngôi sao thứ 3 và 4, đường thẳng này sẽ đi ngang qua sao Bắc Cực.
Dùng chòm sao Thiên Hậu để xác định sao Bắc Cực.
Ngôi sao Bắc Cực là ngôi sao hầu như đứng yên trên bầu trời, cả ban ngày nó vẫn ở vị trí đó và tất cả các ngôi sao khác trên bầu trời đều quay xung quanh ngôi sao này. Để dễ hình dung, chúng ta xem lại quả địa cầu, khi chúng ta quay quả địa cầu thì cực bắc và cực nam sẽ đứng yên một chỗ còn các điểm khác sẽ quay xung quanh đường thẳng nối hai cực này.
Khi quả địa cầu quay, cực bắc và cực nam của nó vẫn đứng yên.
Tiếp đến là chòm sao Thiên Vương, tức là ông vua, chồng của Thiên Hậu. Chòm sao này có hình dạng giống một ngôi nhà bị lộn ngược mái. Bạn hãy kẻ đường thẳng từ ngôi sao thứ hai đến ngôi sao thứ nhất của vị hoàng hậu, bạn sẽ gặp ngôi sao Alderamin của ông vua này đấy!
Xác định chòm sao Thiên Vương bằng chòm sao Thiên Hậu.
Một chòm sao khá nổi bật, giúp bạn xác định hai chòm sao hoàng gia còn lại Tiên Nữ và Anh Tiên, đó là chòm sao mang hình ảnh con ngựa có cánh – Pegasus (chòm sao Phi Mã). Kẻ một đường thẳng từ ngôi sao thứ 3 đến ngôi sao thứ 2 của Thiên Hậu, bạn sẽ gặp một hình vuông khá nổi bật, hình vuông này gồm ba ngôi sao của chòm sao Phi Mã và một ngôi sao của chòm sao Tiên Nữ. Sau đó bạn hãy xác định chòm sao Phi Mã này nhé!
Dùng chòm sao Thiên Hậu để xác định chòm sao Phi Mã.
Sau khi xác định được chòm sao Phi Mã, bạn sẽ dễ dàng xác định được chòm sao Tiên Nữ. Hãy dùng kính thiên văn cở trung bình, bạn sẽ quan sát được thiên hà Andromeda, rất gần Hệ Mặt Trời đấy nhé!
Xác định chòm sao Tiên Nữ.
Chòm sao cuối cùng trong gia đình hoàng gia là Anh Tiên. Sử dụng chòm sao Thiên Hậu và Tiên Nữ, bạn sẽ tìm thấy ngôi sao Mirphak của anh chàng dũng sĩ này. Chòm sao này là tâm điểm của trận mưa sao băng Perseid xảy ra hàng năm với cực điểm thường rơi vào khoảng 12-13 tháng 8. CLB Thiên văn học Đà Nẵng – DAC thường xuyên tổ chức cắm trại để quan sát hiện tượng thiên văn kỳ thú này.
Dựa vào Tiên Nữ và Thiên Hậu để xác định chòm sao Anh Tiên.
Bây giờ, chúng ta cùng tìm hiểu vì sao chàng dũng sĩ Anh Tiên trở thành phò mã trong gia đình hoàng gia nhé! Trong thần thoại Hy Lạp, Thiên Hậu – Cassiopeia tự cho rằng cô con gái cưng của bà, tức là Andromeda – Tiên Nữ là người đẹp nhất thế gian, thậm chí còn đẹp hơn cả thần tiên. Điều này làm cho Poseidon – thần biển cả, và cũng là anh trai của thần Zeus rất tức giận, vì ông đã tạo ra những sinh vật đẹp nhất trong hình dạng của nữ thần biển. Trong sự tức giận, ông tạo ra một con quái vật biển Cetus để tàn phá vương quốc của Thiên Vương và Thiên Hậu. Để tránh vương quốc bị tàn phá, vị hoàng hậu buộc phải hy sinh người con gái duy nhất cho con quái vật biển gớm ghiếc này. Nàng công chúa bị trói vào một tảng đá lớn nhô ra biển và bị bỏ lại đó để chờ con quái vật biển khổng lồ Cetus.
Khi Cetus tiến lại gần nàng công chúa thì dũng sĩ Anh Tiên – Perseus tình cờ đi ngang qua đó và tìm cách cứu nàng. Chàng dũng sĩ dùng đầu của nữ thần tóc rắn Medusa mà chàng vừa mới giết được để tiêu diệt quái vật biển. Quái vật Cetus trông thấy đầu của Medusa liền hóa thành đá. Sau khi cứu được cô công chúa, chàng đã cầu hôn nàng và trở thành phò mã trong gia đình hoàng gia.
Dũng sĩ Anh Tiên dùng đầu của Medusa để tiêu diệt quái vật biển. Image: Internet
3 – Các chòm sao hoàng đạo
Chia tay với gia đình hoàng gia, chúng ta cùng nhau tìm hiểu về các chòm sao hoàng đạo nhé!
Sau khi hoàng hôn kết thúc, chòm sao Bọ Cạp với hình dạng chữ S đặc trưng, khá giống bản đồ Việt Nam phần đất liền, đã hiện rõ ở gần chân trời phía tây. Tâm điểm của con bọ cạp này là ngôi sao Antares với màu đỏ đặc trưng.
Chòm sao Bọ Cạp.
Bên cạnh đó là chòm sao Cung Thủ quen thuộc với nhóm sao Ấm Trà mà chúng ta đã quan sát ở mùa hè vừa rồi. Chòm sao này hiện ra như một nhân mã đang giương cung bắn tên vào con bọ cạp.
Chòm sao Bọ Cạp và Cung Thủ.
Bây giờ chúng ta sẽ tìm hiểu về chòm sao hoàng đạo Ma Kết. Chòm sao này mang hình ảnh của con vật đầu dê đuôi cá. Tuy các ngôi sao của chòm sao này không quá sáng nhưng chúng ta có thể nhận biết nó khá dễ vì vị trí của nó nằm ngay bên cạnh chòm sao Cung Thủ và hình dạng tam giác vuông cân
Chòm sao Cung Thủ và Ma Kết.
Trong thần thoại Hy Lạp, khi con quái vật Typoon đánh bại thần Zeus thì các vị thần khác đều sợ hãi và chạy trốn. Họ đã biến thành các con vật để con quái vật không nhận ra. Thần Pan, một vị thần thiếu sự quyết đoán, trong lúc nguy cấp ấy không biết biến thành con vật gì, nên đã xuống nước và biến đầu mình thành con dê ngây thơ, còn phần thân dưới để không bị ngập trong nước, thần đã biến thành đuôi cá.
Chòm sao Ma Kết. Image: Urania’s Mirror.
Sau đó, thần Hermes giải thoát được cho thần Zeus và quái vật Typhoon bị đánh bại thì các thần mới trở lại hình dạng như cũ. Hình ảnh “đầu dê đuôi cá” được đưa lên bầu trời thành chòm sao Ma Kết để đưa ra bài học cho mọi người khi quyết định những vấn đề quan trọng trong cuộc đời.
Chòm sao hoàng đạo tiếp theo là Bảo Bình, mang hình ảnh của vị thần đã đổ nước từ thiên đường xuống cho con người. Tuy nhiên, chòm sao này gồm nhiều ngôi sao mờ và rất khó để quan sát chòm sao này.
Chòm sao Bảo Bình và Ma Kết.
Ngay bên cạnh con ngựa Phi Mã là chòm sao mang hình ảnh hai con cá: cá mẹ và cá con, đó là Song Ngư. Ba chòm sao hoàng đạo Bảo Bình, Ma Kết, Song Ngư, cùng rất nhiều chòm sao khác nằm trong khu vực gọi là “Biển Trời”, là nơi có rất nhiều chòm sao liên quan đến biển cả như Quái Vật Biển, Sông Cái, Nam Ngư, Cá Kiếm,…
Chòm sao Song Ngư và Phi Mã.
Trong thần thoại Hy Lạp, khi quái vật Typhoon tấn công các vị thần, trong lúc thần Pan biến thành con vật đầu dê đuôi cá thì nữ thần sắc đẹp Aphrodite và con trai là Eros – thần tình yêu đã biến thành hai con cá: cá mẹ và cá con. Để hai mẹ con khỏi lạc nhau, nữ thần Aphrodite đã quấn hai mẹ con lại với nhau.
Chòm sao Song Ngư. Image: Urania’s Mirror.
Tiếp đến, chúng ta cùng nhau đến với chòm sao Bạch Dương nhé! Chòm sao này nằm giữa Song Ngư và Anh Tiên. Nếu có bản đồ sao trong tay, bạn sẽ dễ dàng nhận biết được nó vì các ngôi sao của nó cũng khá sáng đấy!
Chòm sao Bạch Dương nằm giữa Anh Tiên và Song Ngư.
Trong thần thoại Hy Lạp, vua Athamus xứ Boetia và hoàng hậu Nephele sinh hạ hai người con là hoàng tử Phrixus và công chúa Helle. Tuy nhiên, nhà vua lại say đắm một người con gái khác là Ino nên ông đã quyết định ly hôn với vợ mình và sắc phong Ino làm hoàng hậu mới.
Tuy nhiên, người mẹ kế Ino lại tìm cách sát hại hai đứa con của chồng mình: hoàng tử Phrixus và công chúa Helle. Ở vương quốc này, bắp là lương thực chính, vì vậy nên người mẹ kế ra lệnh cho những người phụ nữ vương quốc này rang bắp lên trước khi gieo trồng. Đồng thời, Ino còn hối lộ nhà tiên tri – người mà vua sai đi hỏi các vị thần về hiện tượng mùa màng thất bát – để ông ta nói dối rằng 2 đứa con chính là nguồn gốc của hiểm họa và phải tế họ cho thần thì mùa màng với trở lại.
Vua và tất cả dân chúng đều tin vào lời tiên tri độc ác nọ, họ quyết định hy sinh hai đứa trẻ. Lo cho sự an toàn của con, Nephele – mẹ ruột hai đứa trẻ đã phái một người bảo vệ đội lốt con cừu có lông bằng vàng do thần Zeus tặng cho bà.
Hoàng tử Phrixus và công chúa Helle trên lưng con cừu có bộ lông vàng – Image: Bảo tàng Nghệ thuật Bridgeman.
Ngày tế lễ đến, con cừu chở hoàng tử và công chúa bỏ chạy băng qua đại dương nhưng chẳng may Helle bị rơi xuống biển. Con cừu vừa quay đầu nhìn cô em gái, lại vừa bảo vệ người anh trai tiếp tục cuộc chạy trốn.
Bộ lông vàng của chú cừu đực này về sau trở thành báu vật khuynh thành của vương quốc Colchis, một vương quốc khác, nơi hai anh em được che giấu suốt đời thoát khỏi người mẹ kế Ino. Chính vì bộ lông ấy mà Jason, người anh hùng trong thần thoại Hy Lạp đã tìm kiếm trong suốt hành trình truy tìm bộ lông cừu vàng nổi tiếng của mình, được nhắc đến trong câu chuyện về cuộc viễn chinh của nhóm thủy thủ tàu Argo.
Jason và con tàu Argo – Phim Jason and the Argonauts của đạo diễn Don Chaffey.
Vì ơn huệ đó, Zeus đã đưa con cừu có bộ lông màu vàng lên thành một chòm sao, do đó mới có chòm sao Bạch Dương như ngày nay.
4 – Các chòm sao khác
Thông thường, chúng ta thường quan sát nhiều các chòm sao ở phía bắc, mà ít quan tâm đến các chòm sao phía nam hơn.
Nếu ở hướng nam, bạn quan sát thấy 4 ngôi sao sáng, tạo thành hình tứ giác thì rất có thể đó là ngôi sao Fomalhaut của chòm sao Nam Ngư và ba ngôi sao sáng của chòm sao Chim Sếu đấy.
Chòm sao Nam Ngư và Chim Sếu.
Để quan sát các chòm sao khác, các bạn hãy tải bản đồ sao dưới đây và in nó ra giấy kích thước lớn nhé, nó sẽ giúp ích cho bạn rất nhiều trong việc nhận biết các chòm sao đấy!
Bản đồ sao mùa thu. Image: Thái Lợi – DAC
Bầu trời sao tuyệt đẹp, các bạn hãy lựa chọn một địa điểm quan sát thật tốt, ít bị ảnh hưởng bởi ánh sáng và chiêm ngưỡng vẻ đẹp của nó trong những ngày trời quang, ít mây nhé!
Trong bài có sử dụng các bức ảnh từ phần mềm Stellarium.
Thái Lợi – DAC
Bình luận